|
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin - Państwowy Instytut Badawczy Zakład Doświadczalny Radzików, 05 - 870 Błonie |
|
Pszenica - informacja ogólna:
Symbol: Pszenica (wraz z winem i oliwą) u starożytnych Żydów - jedna z form ofiary rytualnej. Grecy
i Rzymianie obsypywali ziarnem pszenicy albo mąką zwierzęta ofiarne przed zabiciem. Pszenica - rolnictwo,
urodzaj, dobrobyt, chleb, obfitość, żniwo,
rozrodcza siła Stwórcy.
( z winogronami) eucharystia. W heraldyce - hojność Ziemi. Według tradycji arabskiej Adam zabrał z sobą
z raju pszenicę jako królowę pożywienia. Atrybut św. Wacława, króla Niemiec i Czech, św. Walburgi
(z VIII w.). Siew, dojrzewanie pszenicy i żniwa - urodzenie i śmierć albo zmartwychwstanie człowieka.
Snop pszenicy - płodność, żniwa, śmierć;
atrybut Saturna.
Pszenica, Triticum, roślina roczna z rodziny traw, jara lub ozima; uprawiana na całym świecie jako najważniejsze
zboże; rodzaj ten liczy 20 gatunków, w Polsce uprawiane są: pszenica zwyczajna, najbardziej rozpowszechniona,
o licznych odmianach i formach oraz pszenica
twarda dająca najlepszą mąkę; dawniej uprawiano orkisz pszenny, o wydłużonym
luźnym kłosie, samopszę z jednym ziarnem w kłosku i płaskórkę
Źdźbła 0,4 - 1,6 m, kwiatostan z 2 - 7 kwiatowymi kłoskami, ziarniak o barwie białej lub czerwonej, w przekroju
szklisty i różniący się zawartością białka.
Pszenica jara:
Pszenica jara ze względu na stosunkowo słabo rozwinięty
system korzeniowy, ma duże wymagania glebowe i pokarmowe. Jest to główna
przyczyna mniejszej zdolności pobierania składników pokarmowych z gleby. Należy
jednak zaznaczyć, że intensywność rozwoju systemu korzeniowego pszenicy jarej w
dużym stopniu zależy od wilgotności i struktury gleby oraz terminu siewu.
Najodpowiedniejsze warunki do wzrostu i plonowania, pszenica jara znajduje na
glebach głębokich o dobrych właściwościach fizycznych, zasobnych w substancje
pokarmowe, o odczynie zbliżonym do obojętnego oraz dostatecznie wilgotnych.
Wzrost pszenicy jarej jest początkowo powolny, co dodatkowo zwiększa jej
wrażliwość na suszę. Dlatego aby wydać wysoki plon wymaga ona gleby dobrze
utrzymującej wodę, a więc gleb zwięźlejszych. Im gleba jest lżejsza, to tym
bardziej o plonie decyduje ilość, rozkład opadów oraz kultura gleby. Najwyższe
i najpewniejsze plony pszenicy jarej uzyskuje się na czarnoziemach, czarnych
ziemiach, lessach, głębokich rędzinach, madach średnich i ciężkich oraz na
glebach gliniastych. Są to typowe gleby kompleksów pszennych: bardzo dobrego i
dobrego. Zadawalające plony ziarna można również uzyskać na glebach lżejszych,
gliniasto - piaszczystych, mających zwięźlejsze podglebie i znajdujących się w
wysokiej kulturze (kompleks żytni bardzo dobry). W rejonach górskich dobrze
plonuje pszenica jara na kompleksie pszennym górskim i zbożowym górskim. Wyniki
doświadczeń wskazują na wyraźne zróżnicowanie odmian pod względem wymagań
glebowych. Niezależnie od warunków glebowych na plonowanie pszenicy jarej duży
wpływ ma przebieg pogody
Przedplon:
Pszenica jara ma duże wymagania co do przedplonu, dlatego
wysokie i stabilne plony można uzyskać tylko we właściwych stanowiskach, w
naszych warunkach dobrymi przedplonami dla pszenicy jarej są rośliny nie
zbożowe. Jednak może ona być również uprawiana po owsie. W praktyce jednak
stanowiska po wcześniej zbieranych roślinach nie zbożowych (rzepak, groch,
ziemniak wczesny lub średniowczesny, mieszanki roślin strączkowych) oraz po
owsie przeznacza się pod pszenicę ozimą. Natomiast pod pszenicę jarą z dobrych
przedplonów pozostają: burak i późny ziemniak, późno zbierane rośliny strączkowe
(głównie bobik), koniczyna i inne wieloletnie rośliny pastewne likwidowane w
jesieni. Pszenica jara może być także wysiewana po kukurydzy, ale w tym
stanowisku wykazuje większe wahania plonów w poszczególnych latach. Zdecydowanie
najgorszymi przedplonami dla pszenicy jarej są: pszenica, jęczmień, pszenżyto i
żyto, przy czym wartość form jarych jest tak samo niska jak i ozimych. Wpływ
przedplonu jest tym większy im słabsza jest gleba i niższa jej kultura. Niska
jakość roślin kłosowych jako przedplonu pszenicy związana jest głównie z
chorobami podstawy źdźbła i systemu korzeniowego. Rola przedplonu w
kształtowaniu się plonów pszenicy nie zmienia się w warunkach intensywnego
nawożenia azotem. W przypadku konieczności uprawy pszenicy jarej po złych
przedplonach (zbożowych) wartość takiego stanowiska można częściowo poprawić
przez uprawę poplonów na przyoranie. Wszystkie zrejonizowane odmiany mają
podobne wymagania co do przedplonu, tj. pogorszenie jakości stanowiska wywołuje
zbliżony spadek plonu ziarna. W związku z tym, wykazanie potencjalnej
produktywności wszystkich odmian jest możliwe w dobrych stanowiskach.
Uprawa roli:
Z dotychczas wykonywanych doświadczeń wynika, że wszystkie
zarejestrowane odmiany wykazują podobne wymagania dotyczące uprawy roli.
Pszenica jara należy do roślin bardzo wdzięcznych nie tylko za umiejętną i
staranną uprawę roli po sprzęcie przedplonu, ale często reaguje na rodzaj uprawy
wykonanej pod przedplon. Uprawa roli powinna być uzależniona głównie od długości
okresu od sprzętu przedplonu do nadejścia zimy. Jeśli przedplon schodzi z pola w
lipcu lub sierpniu to do wykonania orki przedzimowej pozostaje okres 2 - 3
miesięcy. Okres ten należy wykorzystać na uprawę poplonu lub na przeprowadzenie
podorywki i mechaniczne zwalczanie chwastów , szczególnie perzu. W większości
przypadków jesienna uprawa roli pod pszenicę jarą ogranicza się do orki
przedzimowej, ponieważ roślina ta jest wysiewana głównie po późno zbieranych
przedplonach. Jedynie po koniczynie i innych wieloletnich roślinach pastewnych
orka przedzimowa powinna być poprzedzona podorywką lub przynajmniej
kultywatorowaniem albo talerzowaniem niszczącym chwasty. Głębokość orki
przedzimowej trzeba uzależnić
Regulacja odczynu gleby oraz
nawożenie mineralne:
Nawożenie spełnia dwa, ściśle ze sobą związane cele:
- reguluje właściwości chemiczne gleby w kierunku
optymalnym dla roślin. Dotyczy to wapnowania, nawożenia magnezem, fosforem i
potasem oraz stosowanych doglebowo mikroelementów,
- steruje wzrostem i rozwojem roślin w kierunku wydania
maksymalnego plonu o pożądanych cechach jakościowych. Dotyczy to nawożenia
azotem oraz stosowanych dolistnie mikroelementów.
Wapnowanie: Pszenica plonuje najlepiej, gdy odczyn
gleby jest obojętny (pH 6,5 - 7,2). Dopuszczalna jest jej uprawa przy odczynie
lekko kwaśnym (pH 5,6 - 6,5). Dlatego konieczne jest wapnowanie gleb kwaśnych
lub wapnowanie i nawożenie magnezem gleb zakwaszonych i jednocześnie ubogich w
magnez. Wielkość dawek nawozów wapniowych zależy od potrzeb. Dawki nawozów
wapniowych - CaO/ha pod pszenicę jarą wynoszą: na glebach lekkich konieczne
wapnowanie występuje przy pH do 4,5 - dawka 3,5 t/ha, na glebach ciężkich
konieczne wapnowanie występuje przy pH 5,5 - dawka wynosi 6,0 t/ha. Wskazane
wapnowanie na glebach lekkich i średnich przy pH 5,3 dawka wapna wynosi 1,6 t/ha
, natomiast na glebach ciężkich przy pH 6,1 do 6,5 dawka wynosi 2,0 t/ha.
Ograniczone wapnowanie występuje na glebach
Nawożenie fosforem i potasem:
Wszystkie
zrejonizowane odmiany pszenicy jarej reagują w podobny sposób na nawożenie
fosforem i potasem. Przy planowaniu nawożenia fosforowo-potasowego główną uwagę
należy zwrócić na zawartość tych składników w glebie wielkość zalecanych dawek
fosforu i potasu wynosi: na kompleksie przydatności rolniczej gleby - pszenny b.
dobry i dobry, dawka fosforu 20 do 80 kg/ha i potasu 40 do 90 kg/ha (zależy od
zawartości składnika w glebie), na kompleksie żytnim b. dobrym, dawka fosforu
20 - 80 kg/ha i potasu 40 do 90 kg/ha, kompleks żytni dobry, dawka fosforu od
10 do60 kg/ha i potasu od 40 do 70 kg/ha, kompleks pszenny górski, dawka
fosforu od 20 do 80 kg/ha i potasu 30 do 80 kg/ha i kompleks zbożowy górski
dawka fosforu wynosi od 10 do 80 kg/ha i potasu 40 do 90 kg/ha.
Nawożenie azotem:
Z przeprowadzonych badań IUNG
wynika, że optymalna dawka azotu pod pszenicę jarą powinna wynosić 80 - 100
kg/ha. Dawki większe 100 - 120 kgN/ha są uzasadnione przy optymalizacji
wszystkich zabiegów w kompleksowej technologii produkcji, stosowania
antywylegacza jak też zwalczania chorób. Poziom plonowania pszenicy jarej i
efektywność nawożenia azotem są w dużym stopniu zależne
Siew:
Pszenicę jarą należy siać możliwie jak najwcześniej,
wówczas silnie rozwija ona system korzeniowy, dzięki czemu zmniejsza się jej
wrażliwość na niesprzyjające warunki pogody. Opóźnienie terminu siewu może
spowodować spadek plonu nawet do 1,0 tony z ha. Wczesny termin siewu przedłuża
okres wegetacji, szczególnie okres krzewienia i strzelania w źdźbło, co sprzyja
krzewistości produkcyjnej, wzrostowi ogólnej powierzchni asymilacji liści i
przedłuża okres intensywnego pobierania składników pokarmowych. Ponadto wcześnie
zasiana pszenica jest mniej atakowana przez szkodniki i choroby. Optymalny
termin siewu i dopuszczalne opóźnienia dla poszczególnych regionów kraju:
zachodni: optymalny termin siewu 15 do 25.03, dopuszczalny opóźniony termin
siewu 5.04; centralny: optymalny termin 20 do 30.03, dopuszczalny opóźniony
do10.04; północno-wschodni: 1-10.04, optymalny opóźniony do 20.04; wschodni:
optymalny termin siewu 25.03 - 5.04, opóźniony termin siewu 15.04. Z wykonanych
doświadczeń wynika, że ujemny wpływ opóźnionego wysiewu w niewielkim stopniu
może być wyrównany poprzez zwiększoną ilość wysiewu. Wiąże się to ze zmniejszoną
krzewistością produkcyjną poszczególnych roślin i mniejszą liczbą kłosków w
kłosie oraz ziaren w kłosku przy opóźnionym siewie. Również przekroczenie
pewnej granicy wysiewu dla określonej odmiany , powoduje zwiększone "wypadanie"
roślin w okresie wegetacji na skutek zbyt dużego zagęszczenia. W miarę
zagęszczania wysiewu, ilość światła na jednostce powierzchni liści zmniejsza się
na skutek wzajemnego ich zacieniania, co powoduje niekorzystne zmiany w
morfogenezie oraz wpływa na zmniejszenie liczby kłosków w kłosie a tym samym
plonu ziarna z kłosa i rośliny. Jednocześnie ze względu na małą zdolność
krzewienia pszenicy jarej, ilość wysiewu winna być na tyle duża, by zapewnić
równomierną i wystarczającą obsadę kłosów na jednostkę powierzchni. Optymalna
ilość wysiewu przy wczesnym siewie i dobrze przygotowanym stanowisku - wynosi od
4,5 do 6,5 mln ziaren kiełkujących na hektar. W zależności od gleby norma
wysiewu pszenicy jarej w kg/ha: kompleks pszenny b. dobry i dobry oraz pszenny
górski , termin optymalny 180 - 220 kg/ha, termin siewu opóźniony 200-240 kg/ha;
kompleks żytni b. dobry, zbożowo górski - dobry, termin optymalny 200 - 240
kg/ha, siew opóźniony 220 - 260 kg/ha. Głębokość siewu pszenicy jarej powinna
wynosić od 2 do 4 cm, przy czym na glebach ciężkich łatwo zasklepiających się
należy siać płycej, na lżejszych głębiej. Rozstawa rzędów powinna wynosić 9 do
12 cm.
Pielęgnacja i ochrona zasiewów:
Zwalczanie chwastów:
Pszenica jara, podobnie jak
pozostałe zboża jare, jest bardzo wrażliwa na zachwaszczenie w początkowych
fazach rozwojowych. W momencie wschodów pszenicy, czyli w fazie tzw.
"szpilkowania" wskazane jest bronowanie łanu oraz powtórzenie tej czynności w
fazie 3-4 liści. W fazie krzewienia w większości przypadków niezbędne jest
chemiczne zwalczanie chwastów, a dobór herbicydów musi być uzależniony od
dominujących gatunków chwastów. Do zwalczanie chwastów 2-liściennych (np.
tobołki, tasznik, ognicha) stosować należy
Zwalczanie chorób i szkodników:
W pszenicy jarej
stosuje się zwykle jeden zabieg zwalczania chorób w okresie od końca fazy
strzelania w źdźbło do końca kłoszenia. Zabieg ten jest szczególnie efektywny w
przypadku porażenia przekraczającego ekonomiczne progi szkodliwości.. W
niektórych latach, pszenica jara może być porażona we wczesnych fazach
rozwojowych (krzewienie-strzelanie w źdźbło) przez mączniaka prawdziwego.
Wówczas, w tej fazie zachodzi potrzeba zastosowania dodatkowego oprysku.
Preparatami do zwalczania chorób (mączniaka prawdziwego, rdzy brunatnej,
septoriozy) są: Alert 370 SC, Alto Elite 415 SC, Folicur BT 225 EC,Tilt 250 EC,
Tilt Premium 37,5 WP i inne.
Przeciwdziałanie wyleganiu:
Uprawa pszenicy jarej na
glebach bardzo żyznych i jednocześnie wysokich dawkach nawożenia azotowego,
Zbiór:
Ziarno pszenicy jarej powinno być zbierane w fazie pełnej
dojrzałości (kombajnem). Optymalna wilgotność ziarna dla omłotu wynosi 15- 18. W
razie konieczności omłotu zbyt suchego ziarna zaleca się zmniejszenie obrotów
bębna młocarni. Ziarno przechowywać należy w pomieszczeniach suchych i
przewiewnych. Wilgotność przechowywanego ziarna nie powinna przekraczać 15 %.