PSZENICA OZIMA:

Część ogólna: Wzrost popularności uprawy pszenicy w Polsce polega na szerokim zastosowaniu zebranego ziarna, dużych możliwościach produkcyjnych w warunkach klimatycznych i glebowych naszego kraju oraz na tym, że jest ona zbożem towarowym. Jednym z warunków koniecznych do spełnienia przy uprawie pszenicy ozimej pozwalającej na otrzymanie wysokich plonów ziarna jak też dodatniego bilansu ekonomicznego jest właściwy dobór odmian do określonych warunków siedliska (klimat, gleba, przedplon lub zmianowanie) i uwzględnienie ich specyficznych wymagań agrotechnicznych.

Warunki klimatyczne Polski pozwalają na uprawę pszenicy ozimej w całym kraju. Występują jednak pewne różnice odmianowe. Na wyraźna reakcje licznych odmian wpływają zmienne na obszarze kraju warunki przebiegu zimy (groźba wymarzania) pogarszające w miarę przesuwania się w kierunku północno - wschodnim. Część zrejonizowanych odmian wykazuje charakter uniwersalny, czyli przydatność do uprawy na całym obszarze kraju, we wszystkich rejonach klimatycznych. W rejonach północnych i środkowego pasa kraju, a zwłaszcza na obszarze północno - wschodnim i środkowo - wschodnim bez ryzyka uprawiać można odmiany o co najmniej średniej mrozoodporności. Odmiany o małej mrozoodporności mogą być uprawiane w rejonach klimatycznie łagodniejszych. Jeszcze bardziej ograniczony zasięg mają odmiany o bardzo małej mrozoodporności. Wymagają one najbardziej łagodnych warunków: Żuławy Wiślane, Dolny Śląsk, Kotlina Sandomierska.

Wymagania glebowe: Wykorzystanie potencjału plonotwórczego pszenicy ozimej jest możliwe tylko na glebach kompleksu: pszennego bardzo dobrego i dobrego, żytniego bardzo dobrego, pszennego wadliwego, pszennego - górskiego, zbożowego - górskiego. możliwa jest również uprawa pszenicy ozimej na glebach kompleksu żytniego dobrego. O powodzeniu uprawy w tych warunkach decyduje przede wszystkim dobór właściwej odmiany i stanowiska oraz odpowiedni zespół zabiegów agrotechnicznych. Wyniki doświadczeń wskazują na zróżnicowanie odmian pod względem wymagań glebowych. Największą grupę tworzą odmiany charakteryzujące się przeciętnymi wymaganiami glebowymi. Dają one zadawalające plony ziarna na różnych kompleksach glebowo - rolniczych (kompleks pszenny bardzo dobry i dobry, pszenno - żytni, żytni dobry) przy czym zróżnicowanie we względnych plonach ziarna w zależności od kompleksu glebowego jest stosunkowo mniejsze. Mniej liczne są odmiany wykazujące większe wymagania glebowe, które swój potencjał plonotwórczy ujawniają tylko na glebach bardzo dobrych i dobrych. Również nieliczne są odmiany o mniejszych wymaganiach glebowych.

Wymagania uprawowe: Wszystkie zrejonizowane odmiany mają podobne wymagania co do przedplonu, tj. równoległe z pogorszeniem jakości stanowiska charakteryzuje je zbliżony spadek plonu ziarna, w związku z tym ujawnienie i wykorzystanie potencjalnej produktywności wszystkich odmian jest możliwe przy ich uprawie w najlepszych stanowiskach. Możliwości produkcyjne odmian pszenicy ozimej są najwyższe przy uprawie w stanowiskach po roślinach motylkowych i strączkowych, rzepaku ozimym, mieszankach strączkowych, strączkowo - zbożowych, ziemniakach wczesnych i średnio - wczesnych, owsie oraz kukurydzy uprawianej na ziarno lub silos i burakach (sprzątanych z pola nie później niż 20-25.IX). W gospodarstwach, w których zboża stanowią duży udział w strukturze zasiewów ( powyżej 60%) pszenicę uprawia się po zbożach, a często przed przedplonem pszenicy są zboża. W takich warunkach należy uprawiać odmiany o większej odporności na choroby podstawy źdźbła i systemu korzeniowego. Najodpowiedniejsze dla tych gospodarstw będą odmiany: Finezja, Korweta, Zyta, Zawisza, Tonacja, Wydma. Niezależnie od odmiany niezbędne jest takie przygotowanie gleby, które zapewni pełne i wyrównane wschody pszenicy.

Nawożenie mineralne: Pełną efektywność nawożenia mineralnego można uzyskać na glebach o odczynie obojętnym lub zbliżonym do obojętnego. Dlatego konieczne są: kontrola zakwaszenia i wapnowania gleby o niskim pH . Jeżeli zakwaszeniu towarzyszy niedobór magnezu, wówczas należy zastosować wapno magnezowe. W zależności od zakwaszenia gleby i zawartości magnezu, wapno magnezowe winno stanowić  30 - 50%  stosowanej dawki. Mniejsze wymagania w stosunku do odczynu glebowego mają na ogół odmiany cechujące się mniejszymi wymaganiami glebowymi. Na glebach nie wymagających wapnowania, ale wykazujących niską lub bardzo niską zawartość magnezu, należy zastosować pod pszenicę 60 - 80 kg MgO/ha w dostępnych nawozach magnezowych (kizeryt, kainit, kalimagnezja lub rolmag). Nawożenie fosforem i potasem - wielkość dawek nawozów fosforowych i potasowych zależy od zawartości przyswajalnych form tych składników w glebie i od kompleksu glebowego. Dawki fosforu wahać się mogą od 20 do 140 kg/ha czystego składnika, natomiast dawki potasu od 10 do 160 kg/ha . Nawożenie azotowe - zrejonizowane odmiany pszenicy ozimej charakteryzuje niejednakowa reakcja na poziom nawożenia azotem. Dlatego też dla ujawnienia genetycznie uwarunkowanej produktywności należy stosować pod poszczególne odmiany dawki zróżnicowane (w zależności od kompleksu glebowo-rolniczego i przewidywanego plonu ziarna)  tj. od 50 do 130 kg/ha. Pod pszenicę wysianą w terminie optymalnym połowę zaplanowanej dawki azotu należy stosować w okresie pełni krzewienia (wiosną) i połowę w pełni strzelania w źdźbło tj. około 2 tygodnie przed kłoszeniem. Pod pszenicę wysianą w terminie opóźnionym lub późnym pierwszą dawkę azotu stosuje się wczesną wiosna przed lub bezpośrednio po ruszeniu wegetacji, drugą w fazie strzelania w źdźbło.

Siew:

Termin siewu jest czynnikiem bardzo silnie wpływającym na plonowanie pszenicy ozimej. Opóźnienie siewu powoduje niekorzystne zmiany cech struktury plonu i architektury łanu, ujawniające się spadkiem rozkrzewiania produkcyjnego, plonu ziarna z rośliny oraz liczby ziarn  z kłosa jak też zwiększonym procentem występowania w łanie roślin, o skróconych źdźbłach. Rośliny te charakteryzuje  zawsze mniejsza liczba ziarna oraz mniejsza masa ziarna z kłosa w porównaniu do roślin wyższych. W efekcie tego przy opóźnieniu terminu siewu otrzymuje się plony niższe nawet o 40 %. W doborze odmian znajdują się genotypy charakteryzujące się podobnym plonem ziarna  przy opóźnieniu siewu nawet do 14 dni w stosunku do wysiewu w terminie optymalnym. U odmian tych można opóźnić termin siewu w zależności od rejonu do 5 lub 25 października. Do odmian tych zaliczamy: Korweta, Legenda, Rywalka, Smuga, Zawisza, Mikula, Tonacja, Symfonia. Pozostałe odmiany należy wysiewać w terminie optymalnym dla danego rejonu.

Nasiona przeznaczone do siewu powinny odznaczać się dobrym wyrównaniem, czystością nie mniejszą jak 98 %, zdolnością kiełkowania nie mniejszą jak 90 %, masą 1000 ziaren 40 - 45 g i wilgotnością poniżej 15 %. Niezbędnym elementem agrotechniki jest zaprawienie ziarna siewnego. Ogranicza ono występowanie wielu chorób, a niektóre z nich (np. głownię pyłową lub śmieć cuchnącą) można zwalczać tylko tym sposobem. Niektóre zaprawy ograniczają również rozwój chorób grzybowych powodujących zgorzel siewek (np. Fusarium) oraz działają dodatkowo przeciwko chorobom liści do początku fazy strzelania w źdźbło.

Pszenicę ozimą sieje się na głębokość 3-4 cm. Szerokość międzyrzędzi powinna być zależna od liczby wysianych ziaren na jednostkę powierzchni. Przy wysiewie 5,5 mln. ziarn/ha odstęp między rzędami powinien wynosić od 12 do 15 cm, przy wysiewie 5,5 do 6,5 mln. ziarn/ha od 10 do 12 cm, a przy wysiewie powyżej 6,5 mln. ziarn/ha od 8 do 10 cm. Umożliwia to właściwe rozmieszczenie roślin w rzędzie i zmniejsza "wypadanie" roślin w okresie wegetacji.

Zalecane ilości wysiewu odmian pszenicy ozimej w kg/ha (ilość wysiewu zależy od kompleksu glebowo rolniczego i terminu siewu): Odmiana: Emika, Elena, Tercja Zorza, Izolda, Kaja, Korweta, Rysa, Mobela, Liryka, Tortija i Symfonia  - wysiew w ilości 223 do 297 kg/ha; Odmiana: Begra, Roma, Juma, Wilga, Sakwa, Wanda, Mewa, Aleta i Kris - wysiew w ilości 247 do 322 kg/ha; Odmiana: Jawa, Kamila, Almari, Kobra, Jubilatka, Maltanka, Mikon, Zyta, Soraja i Mikula  - wysiew w ilości 273 do 346 kg/ha. W/w - orientacyjne dawki w kg na ha podano przy MTZ 45,0 g i sile kiełkowania 95 %.

Ocena łanu: W nowoczesnym rolnictwie zyskało na znaczeniu prowadzenie łanu roślin zbożowych. Przez prowadzenie łanu rozumie się  całość zabiegów agrotechnicznych wykonywanych na rosnących roślinach. Charakter czynności i zabiegów prowadzenia łanu powinien wynikać z oceny plantacji przez producenta - rolnika. W okresie jesieni po zakończeniu fazy wschodów oceniamy obsadę roślin po wschodach. Stwierdzenie, że procent roślin wzeszłych w stosunku do wysianych jest większy jak 90 %, daje podstawę do określenia, że wschody są bardzo dobre a obsada roślin gwarantuje wysokie plony, jeżeli obsada roślin wynosi 75 - 90 % wschody ocenia się jako dobre, wschody w granicach 6- - 75 % ocenić należy jako dostateczne, poniżej zaś 60 % jako złe. W okresie intensywnego wzrostu wegetatywnego łan pszenicy ozimej powinien charakteryzować się dużym zwarciem i wyrównaniem wysokości poszczególnych pędów. Obsada roślin nie powinna być mniejsza niż 350 - 550, zależnie od odmiany i ilości wysiewu. W okresie wzrostu generatywnego obsada kłosów powinna wynosić około 600 - 800 na 1 m. kw., co przy ilości ziaren 25 - 30 w kłosie i masie 1000 ziaren 40-45 g powinno zapewnić plon na poziomie 6,0 do 8,5 t/ha.

Pielęgnacja: Bronowanie - stosuje się jako zabieg poprawiający wschody w przypadku utworzenia się skorupy glebowej oraz jako zabieg odchwaszczający. Skuteczność tego zabiegu jest związana z wilgotnością gleby i rodzajem posiadanych bron. Poprawna pracę brony mamy wówczas, gdy pod wpływem jej działania wierzchnia warstwa gleby rozsypuje się na gruzełki.

Stosowanie herbicydów: Zdolność konkurencyjna łanu pszenicy ozimej w stosunku do chwastów jest stosunkowo mała, gdyż okres od siewu do zwarcia łanu jest długi. W związku z tym obok zabiegów mechanicznej pielęgnacji niezbędne jest stosowanie herbicydów. Należy je stosować gdy przekroczone są progi szkodliwości liczby chwastów jednoliściennych i dwuliściennych. Progi szkodliwości chwastów w łanie pszenicy ozimej - okres jesieni - liczba chwastów w m. kw.: chwasty jednoliścienne: termin siewu optymalny - powyżej 60, termin siewu opóźniony 30 - 60, termin siewu późny powyżej 20; chwasty dwuliścienne: termin siewu optymalny  -powyżej 90, termin siewu opóźniony 50 - 90, termin siewu późny powyżej 30.

Okres wiosenny po pełnym wznowieniu wegetacji - liczba chwastów/m. kw.: miotła zbożowa 20, wyczyniec polny 30, owies głuchy 5, przytulia czepna 2, rumianowate 5, rdest powojowy 2, chaber polny 2, wyka kosmata 2, ostrożeń polny 2. Oprysk należy stosować gdy jeden lub więcej progów jest przekroczonych. Preparatów do zwalczania chwastów  w pszenicy ozimej jest bardzo dużo, dlatego przy ich doborze należy kierować  się zaleceniami IOR.

Zwalczanie chorób i szkodników - W ochronie pszenicy przed chorobami  istotne znaczenie mają okresy: początek strzelania w źdźbło - faza 1 kolanka  oraz koniec strzelania w źdźbło - początek kłoszenia. W pierwszym okresie pszenicy ozimej zagraża przede wszystkim łamliwość źdźbła. Patogen ten silniej rozwija się na pszenicy wysiewanej w gorszych stanowiskach i w zmianowaniach z większym udziałem zbóż. Porażone źdźbła łatwo wylegają, co powoduje duże straty plonu. Zwalczanie tej choroby jest uzasadnione po przekroczeniu progów szkodliwości. W drugim okresie krytycznym dla pszenicy (faza kłoszenia) najważniejszymi patogenami sa: mączniak prawdziwy, rdza brunatna, łamliwość podstawy źdźbła, septorioza liści i plew. Celowość zastosowania fungicydów w tej fazie rozwojowej można określić na podstawie porażenia.

Należy unikać opryskiwania pszenicy w okresie kwitnienia. W przypadku późnej infekcji można opryskiwać najpóźniej w początkowym okresie formowania się ziarna, jednak pod warunkiem utrzymania okresu karencji dla użytego do zabiegu preparatu. Asortyment fungicydów przeznaczonych do zwalczania chorób pszenicy ozimej jest bardzo duży (zalecenia IOR).

Spośród szkodników największe zagrożenie dla pszenicy stwarzają mszyce i skrzypionki. Mszyce zaleca się zwalczać od pełni kłoszenia. Za próg szkodliwości średnio przyjmuje się: 5-10 mszyc na kłosie w próbie złożonej ze 100 źdźbeł oraz 1 do 2 larw skrzypionki na roślinie. Większość zalecanych przez IOR insektycydów zwalcza równocześnie obydwa gatunki szkodników.

Przeciwdziałanie wyleganiu: Przy uprawie odmian charakteryzujących się większą podatnością na wyleganie oraz w rejonach występowania w większym nasileniu łamliwości podstawy źdźbła i dużej częstotliwości wylegania należy stosować oprysk retardantami. Retardanty poprzez skrócenie słomy w znacznym stopniu przeciwdziałają wyleganiu, powodują one również szybsze zdrewnienie dwu dolnych międzywęźli, oraz zmniejszają podatność pszenicy ozimej na choroby podstawy źdźbła. Wielkość dawki preparatu uzależniona jest od odmiany, rejonu - ilości opadów w okresie kłoszenia - dojrzewania, żyzności gleby oraz nawożenia azotowego. Na odmiany o dużej i bardzo dużej odporności na wyleganie: Fregata, Muza, Sakwa, Nutka, Satyna, Trend, Tonacja, antywylegacz należy stosować tylko na glebach bardzo żyznych i przy nawożeniu azotem powyżej 100 kg/ha, zaś na odmiany o średniej lub mniejszej odporności na wyleganie: Kaja, Mewa, Nateja, Bogatka, Turnia, Emika, Zyta, Nadobna, Symfonia, Korweta na glebach bardzo żyznych i żyznych oraz nawożeniu N powyżej 80 kg/ha. Aby zapobiec wyleganiu można stosować:  Antywylegacz płynny 675 SL w dawce 1,8 - 2,3 l/ha, Belcoccl 720 SL w dawce 2,0 - 3,5 l/ha, Cycocel 460 SL w dawce 2,0 - 3,5 l/ha, Stabilan 750 SL - dawka 1,8 - 2,2 l/ha oraz inne środki. Środki przeciwdziałające wyleganiu należy stosować w terminach zalecanych przez IOR.

Zbiór: Pszenica ozima do sprzętu kombajnowego powinna być w fazie pełnej dojrzałości biologicznej.